Praktijkdag achterstallig onderhoud in Lelystad

Half juni heb ik een praktijkdag achterstallig onderhoud aan hoogstambomen gegeven voor een nieuwe hoogstambrigade in Lelystad. Juni is niet mijn favoriete snoeitijd en zeker niet om instructie te geven. De structuur van de fruitbomen is veel moeilijker te zien met al dat blad. En zeker die week was het eigenlijk veel te warm om te snoeien. Gelukkig geven hoogstambomen ook schaduw!

Zuigers weghalen?

We gingen aan de slag bij een rij hoogstambomen van 25 jaar oud. Die waren ooit waarschijnlijk wel gesnoeid, maar niet meer de laatste 10 jaar. Hier en daar waren dan ook flinke gesteltakken omhoog gaan groeien. Dat lijken zuigers en dus dachten sommige vrijwilligers dat die eruit moesten. Maar die takken omhoog wil ik juist laten zitten want die zorgen voor hoogte in de boom. En een normale appelhoogstamboom heeft meerdere etages en wordt als die zich vrij kan ontwikkelen makkelijk 6 tot 8m hoog.

Bovengenoemde appelboom met zuigers (3). Aan de linkerkant zien we een hoofdgesteltak (1) die de hoogte in is gegaan, met daaraan veel zijtakken. Rechts is de hoofdgesteltak (2) vrij vlak gesnoeid/gegroeid, maar zijn er in de afgelopen 10 jaar 3 zuigers bovenop die tak gegroeid (3).

Het idee van steile gesteltakken verwijderen gebeurt vaak bij achterstallig onderhoud. Bij deze boom zou dat echter grote negatieve effecten hebben: de boom krijgt een heel onevenwichtige kroon: links met hoogte en rechts veel lager. Ook zal de boom heftig protesteren met sterk nieuw reactiehout. De boom wil weer omhoog, heeft daar ook de energie voor.

Welk model moeten we krijgen/snoeien?

Bij deze bomen is de aanpak van het achterstallig onderhoud niet zo gemakkelijk. Niet alleen omdat de takkenstructuur moeilijk te zien (vaak een wirwar aan takken), maar ook omdat de bomen nog in opbouw zijn. Er zit geen ‘oud snoeimodel’ in en elke boom ziet er totaal anders uit: sommige groeien vooral omhoog, sommige vooral in de breedte. Gelukkig vind ik maar 2 dingen belangrijk bij een hoogstamboom: de boom moet zowel hoogte als breedte hebben en bovenin smaller dan onderin. Dus het streven is een soort bolvorm, waarbij de etages met vruchthout overal in de kroon voldoende licht krijgen. Net als bij oude appelbomen.

Ladderzet en -gebruik is belangrijkste!

Veilig en makkelijk werken (snoeien en plukken) vind ik het belangrijkste bij het snoeien van hoogstamfruit. Dat doe je door te werken met ladderzetten.

Maak ladderzetten: zoek plekken in de kroon waar je de ladder zo hoog mogelijk in de boom klem kunt zetten tussen stevige takken en zoveel mogelijk in de buitenkant van de kroon: daar zit het vruchthout en daar moet je ruimte maken tussen takken.

Klem zetten kan in een soort takkenvork: takken die 2 vingers dik zijn, zijn dan al stevig genoeg. Je hebt geen armdikke gesteltakken nodig om tegenaan te kunnen staan.

Snoei takken eraf die in de weg zitten in de ladderzet: je moet de ladder er van buitenaf in kunnen leggen. Dus ook goede takken! Ladderzetten gaan voor alles.

Zet de ladder gericht naar het midden van de boom. Breek er onverwacht toch een tak dan val je in de boom en tegen andere takken aan met je ladder.

Hier is te zien hoe de ladder in de buitenkant van de kroon staat. Zo sta je dicht bij het vruchthout waaraan je snoeit. Zo’n ladderzet is ook handig want je staat zo ook dicht bij het fruit dat je eventueel wilt plukken. De ladder staat gericht naar het midden van de boom (je kunt de stam achter de ladder zien.

Verdere aanpak achterstallig onderhoud

Voordat je ladderzetten maakt kun je al het vruchthout binnenin de kroon verwijderen: dat zit in de schaduw, geeft geen mooi fruit en zorgt dat de boom minder open en luchtig is. Daarvoor is een stokzaag heel handig.

Het meeste snoeiwerk kun je het beste op de ladder doen en niet vanaf de grond met een stokzaag. Op de ladder kun je beter zien welke takken elkaar het meest in de weg zitten en/of minder vitaal zijn.

Vanaf de ladder werk je van onderen naar boven. Je gaat kijken naar het vruchthout in de buitenkant. Vaak is dat een dichte takkenzooi. Bekijk onderin welke plukken vruchthout je kunt behouden als eerste etage. Als er oud en minder vitaal vruchthout onder hangt, haal dat weg.

Kijk dan naar boven of er takken teveel op/over de eerste etage hangen. Haal die vruchttakken weg. Vruchthout wat daarboven zit is dan je tweede etage. Werk zo verder naar boven toe.

Welk percentage snoeien?

Nadat ik als voorbeeld nevenstaande boom had gesnoeid lag er veel hout onder, naar schatting wel 40% van de takken! Toch ben ik niet bang voor teveel reactiehout, vanwege een aantal redenen: 1. de groeireactie is minder omdat we snoeien in het groeiseizoen; 2. ik snoei vooral dunner hout (het meeste hout was duimdik); 3. een deel van dat hout was ook minder vitaal en dat wegsnoeien geeft geen of weinig reactiehout; 4. ik zorg zoveel mogelijk dat ik zijtakken van hoofdtakken af snoei of bij een splitsing de dunnere tak wegsnoei. Zo kunnen de overgebleven takken veel van de overbodige energie opvangen.

Hoogstambomen willen toch omhoog

Regelmatig kom ik appelhoogstambomen tegen met een aantal hoofdgesteltakken die in het begin vrij vlak staan, maar daarna toch omhoog zijn gaan groeien. Zeer waarschijnlijk zijn dat bomen die na aanplant een bepaalde vormsnoei hebben gehad. Daarbij is uitgegaan van een opbouw zonder harttak en met een aantal schuin staande gesteltakken. Die zijn dan vaak uitgebogen en soms zo sterk dat ze bijna horizontaal staan. Maar als je dan daarna weinig of niet snoeit dan zullen de gesteltakken toch omhoog gaan groeien.

Dat is goed op de foto hierboven te zien. Maar ook is te zien dat de gesteltakken na ca 1 m toch omhoog gaan, vooral de gesteltak rechts voor. Daar zie je dan ook aan die hoofdtak die omhoog gaat, zijtakken verschijnen. Dat worden zij-etages. Op de foto hieronder zie de kroon van dezelfde appelboom die nu een aardig normale appelvorm begint te krijgen: namelijk een bolvorm met hoogte! En die vorm krijg je dus het makkelijkst door een appelboom met 3-6 gesteltakken omhoog te laten gaan en daaraan zij-etages te laten komen. Voor meer informatie over opbouw van appelbomen zie het verhaal over opbouw van appelhoogstambomen.