Makkelijk plukken op de ladder

Hieronder zie je op de foto een ouderwetse eendelige fruitladder in een Conference-hoogstampeer. De ladder heeft 30 sporten en is daarmee ruim 7,5 m lang en ongeveer de hoogte van de boom. De ladder is goed te zien en dat betekent dat in de winter ervoor de ladderzet dus goed is vrijgemaakt van takken. Dat maakt het plukken in de oogsttijd een stuk prettiger en makkelijker. Het fruit hangt aan weerskanten van de ladder, is dus makkelijk te plukken en je gaat makkelijker de ladder op en af met mand, schort of onderlosser. Ook zie je dat de ladder veilig tussen de takken staat.

Deze boom was ca. 7-8 m in doorsnee en hing goed vol met peren. Per ladderzet plukte ik wel 40 kg en met ca. 7 ladderzetten kom je dan op bijna 300 kg peren. Ook waren de peren van goede kwaliteit, bijna helemaal zonder schurft. Dat komt vooral doordat de boom open luchtig is gesnoeid. Binnenin zitten geen takken, want daar kom ik niet bij als mijn ladder in de buitenkant staat. Daar hangt namelijk het meeste fruit! Ook zijn de ladderzetten open gesnoeid en zorg ik ervoor dat er voldoende licht op al het vruchthout valt.

Mijn uitgangspunt is dat hoogstamfruit al arbeidsintensief is en als je dan gaat plukken dat het dan zo efficiënt, veilig en makkelijk mogelijk moet gaan. En daar kun je veel aan doen met de snoei. En je hoeft niet eens elk jaar te snoeien en het kost ook niet zoveel tijd. Als je eenmaal de boom op orde hebt en duidelijke ladderzetten hebt, dan gaat het snoeien makkelijk en snel. Net als het plukken: in bovengenoemde boom kon ik ruim meer dan 100 kg peren per uur plukken.

Hoe snoei ik grotere puberbomen?

Vorige week kwam ik bij de Eemlandhoeve, waar vrijwilligers de hoogstambomen snoeien. De bomen zijn tussen de 15 en 20 jaar oud en zijn vaak meer dan 5m hoog. Hoe ga je dan de bomen snoeien en plukken? Die kwestie los je op met het maken van ladderzetten.

De ladderzetten maak je meestal in de buurt van de hoogtelijnen. Dat zijn de belangrijkste omhoog groeiende gesteltakken, waaraan ook zij-etages groeien (op de foto is de hoogtelijn nr. 1 en zij-etages nr’s. 2 – 7). Je zoekt zo hoog mogelijk in de boom een plek waar de ladder klem tussen takken komt te zitten. Dat kan zijn in een echte gaffel, maar kan ook zijn doordat de ladder klem staat tussen meerdere takken links en rechts van de ladder (bij de rode pijlen). De ladder staat naar het midden van de boom gericht en staat redelijk steil zodat de takken niet breken. Takken van 2-3 cm dik zijn al voldoende dik om tussen te zetten.

De ladderzet is het allerbelangrijkste bij hoogstamfruitbomen. Zo kun je makkelijk en veilig snoeien en plukken. Takken die in de weg zitten van de ladder(zet) snoei je dus ook weg, ookal is het een mooie tak in het geheel. Meer over ladderzetten staat op de volgende pagina.

Koop geen grote maat appelhoogstambomen!

Deze uitspraak zullen boomkwekers mij niet in dank afnemen, want zij kunnen er juist meer geld meer verdienen. Maar in de praktijk loop ik bijna altijd tegen problemen aan. Dat komt omdat de grote maat hoogstambomen (vanaf 12-14cm) opgekweekt worden met een centrale harttak. Dat gebeurt omdat alle laanbomen op die manier worden opgekweekt en omdat ze zo in de rij op de kwekerij minder ruimte in beslag nemen.

De appelboom heeft echter van nature geen dominante harttak in het midden, maar groeit met meerdere gesteltakken omhoog en maakt dus een soort bolvorm, in plaats van een piramidevorm. Het is dus veel makkelijker om een appelboom op te kweken met meerdere gesteltakken omhoog (zogenaamde hoogtelijnen). Daaraan komen zijtakken die kunnen uitgroeien tot zij-etages. Dat zie je mooi op de foto hiernaast. Zo ontstaat vanzelf min of meer een bolvorm.

Eén manier waarop het vaak fout gaat is dat de eerste etages te sterk groeien en er een stompe piramide ontstaat. De harttak krijgt te weinig energie ten opzichte van de onderste zij-etages. Als dat eenmaal het geval is kun je dat met snoeien heel moeilijk bijsturen en zullen de onder-etages ofwel mee willen doen in de hoogte opbouw of ze gaan heel hard naar buiten groeien. Zo lukt het haast niet om een mooie bolvorm te krijgen.

Hierboven zie je een appelboom met een onevenwichtige opbouw: er is een harttak maar links doet ook een zijtak mee in de hoogteopbouw. Verder is de boom al erg vruchtbaar en groeit hij te zwak. Al dat dunnere hout met veel bloemknoppen kun je niet gebruiken voor de opbouw.
Ik wil graag in een jonge boom veel groei, dus snoei ik al het niet-bruikbare vruchthout weg. Ook wil ik een boom laten groeien met een evenwichtige opbouw. Daarom kies ik er hier voor om de harttak sterk terug te zetten. De boom met sterke nieuwe scheuten reageren en daarmee kan ik verder de boom opbouwen.

Zo’n boom als hiernaast mag wat mij betreft niet eens verkocht worden! De opbouw is erg onevenwichtig met veel te weinig zijtakken of zwak ontwikkelde, en een veel te sterke kop bovenin. Dat betekent dat met de huidige takken je pas op 3m hoogte een fatsoenlijke kroon kunt opbouwen. Dat is dus 1m te hoog! Daarom zal ik bij deze boom de bovenkant weg snoeien (bij de rode strepen) om zo toch lager met een meer evenwichtige opbouw te kunnen beginnen. Dan hou ik een zo kort mogelijke harttak over en ga dan met meerdere gesteltakken verder omhoog.

Door rigoureus terug te snoeien en in feite opnieuw te beginnen heb je in ieder geval veel meer kans om een evenwichtige opgebouwde appelboom te krijgen. Helaas snoei ik dan soms tot wel 2/3 van de kroon er weer af. Op die manier heb je, uitgaande van dat zo’n boom minimaal 75 euro kost, wel 50 euro voor niets uitgegeven. Dan kun je beter maar 25 euro uitgeven voor een boom met met maat 8-10 of 10-12. Zo’n boom slaat makkelijker aan is binnen een jaar net zo groot als een teruggesnoeide grotere maat boom.

Ladderzetten essentieel bij hoogstambomen

Voor het snoeien van hoogstamfruit en het plukken ervan zijn ladderzetten heel belangrijk. Helaas zie ik heel vaak dat men met reformladders, driepoten of zelfs keukentrappen onder in de kroon aan het knippen en plukken is. Dat is niet alleen onhandig omdat je veel te laag staat, maar ook onveilig. Of men gebruikt opsteekladders die in de kroon tegen dikke takken aan worden gezet. Dat lijkt veilig, maar is het niet omdat het meeste en mooiste fruit aan de buitenkant hangt, waar je dan moeilijk bij kunt.

Ladderzetten horen in de buitenkant van de kroon te zitten. Daar plaats je de ladder die net zo hoog moet zijn als de boom zelf. Dat kan een opsteek alumium ladder zijn of een ouderwetse 1delige houten fruitladder, die ik altijd gebruik. De ladder steunt zo hoog mogelijk in de boom en zit min of meer klem in een soort vork of ‘mik’, zoals ze in de Betuwe zeggen. De ladder staat tussen het vruchthout en de gesteltakken. Zo sta je heel veilig en is het ook makkelijk plukken en snoeien, want je hebt het vruchthout in de buurt. Hieronder zie je zo’n mik.

Bovenstaande ladderzet zit in een oude Goudrenet van ca. 8m hoog en 10m breed. De boom wordt niet groter, dus de ladderzet blijft op dezelfde plek. Als vruchttakken te lang worden en je niet meer bij de appels kunt, dan wordt de tak teruggesnoeid. Soms tot de basis op de gesteltak en daar zal dan weer een nieuwe scheut komen, die kan uitgroeien tot een nieuwe vruchttak. Zo hou je ook verjonging van het vruchthout. Hoe de kroon er dan van de zijkant uitziet kun je hieronder zien.

Je ziet dat het vruchthout van hoog tot laag ongeveer even ver buiten de ladder steekt. De kroon van deze appelboom is dus een soort bolvorm, maar dan met rechte zijkanten, die dezelfde hellingshoek hebben als hoe de ladder staat. Ook is goed te zien hoe grillig de boom de structuur van de boom is. Er hoeft ook geen duidelijk model in te zitten, als er maar overal aan de buitenkant van de kroon vruchthout zit. Hoe de structuur van de gesteltakken is, maakt dus niet uit.

Meer over ladderzetten lees op deze pagina.

Een hoogstamboomgaard aanplanten op een makkelijke manier

Als u een hoogstamboomgaard wilt aanleggen dan is dat nogal een karwei: plantgat graven, 2 palen slaan, boom planten, boom vastbinden en daarna nog bij beweiding boomkorven aanbrengen. Als u meer dan 10 bomen moet aanplanten dan is het huren van een minigraver een manier om heel veel tijd te besparen. Hieronder staat een kort filmpje waarbij de minigraver na het graven van het plantgat de palen in de bodem drukt.

Ik heb vorige winter in een boomgaard 13 jonge hoogstamappelbomen aangeplant. Met hulp van een minigraver (met een graafbak van 50cm breed) was ik in 2 uur klaar. Hieronder staat het stappenplan.

  1. uitzetten van de plantgaten met bamboestokken
  2. klaar leggen van 2 boompalen per plantgat
  3. de hoogstambomen bij de plantgaten neerleggen
  4. minigraver schraapt dun de zode eraf op de plek van het plantgat (ca. 50×50 cm) en legt die aan een kant van het plantgat
  5. minigraver graaft tot max. 30 cm diep een plantgat en legt de grond aan de andere kant van het plantgat
  6. de minigraver drukt de 2 boompalen tot de gewenste diepte
  7. plaats de boom in het plantgat en laat de minigraver weer grond in het gat schuiven.
  8. maak de boom vast met band. Handig materiaal is bindbuis (wat boomkwekers veel gebruiken).
  9. steek de zode in stukken en verwerk die zoveel mogelijk aan de randen van het plantgat. Geen zode leggen op of tussen de wortels!
  10. overgebleven grond ook in het plantgat verwerken. PAS OP: plant de boom niet te diep!! bovenste wortels zitten max. 5 cm onder de grond.
  11. Dek de grond af met een flinke laag stalmest (of als u dat niet heeft een laag organisch materiaal) van 10 cm dik.

Meer over aanplanten vindt u in onderstaande diapresentatie bij de cursus Aanplant hoogstamfruitbomen.

Praktijkdag achterstallig onderhoud in Lelystad

Half juni heb ik een praktijkdag achterstallig onderhoud aan hoogstambomen gegeven voor een nieuwe hoogstambrigade in Lelystad. Juni is niet mijn favoriete snoeitijd en zeker niet om instructie te geven. De structuur van de fruitbomen is veel moeilijker te zien met al dat blad. En zeker die week was het eigenlijk veel te warm om te snoeien. Gelukkig geven hoogstambomen ook schaduw!

Zuigers weghalen?

We gingen aan de slag bij een rij hoogstambomen van 25 jaar oud. Die waren ooit waarschijnlijk wel gesnoeid, maar niet meer de laatste 10 jaar. Hier en daar waren dan ook flinke gesteltakken omhoog gaan groeien. Dat lijken zuigers en dus dachten sommige vrijwilligers dat die eruit moesten. Maar die takken omhoog wil ik juist laten zitten want die zorgen voor hoogte in de boom. En een normale appelhoogstamboom heeft meerdere etages en wordt als die zich vrij kan ontwikkelen makkelijk 6 tot 8m hoog.

Bovengenoemde appelboom met zuigers (3). Aan de linkerkant zien we een hoofdgesteltak (1) die de hoogte in is gegaan, met daaraan veel zijtakken. Rechts is de hoofdgesteltak (2) vrij vlak gesnoeid/gegroeid, maar zijn er in de afgelopen 10 jaar 3 zuigers bovenop die tak gegroeid (3).

Het idee van steile gesteltakken verwijderen gebeurt vaak bij achterstallig onderhoud. Bij deze boom zou dat echter grote negatieve effecten hebben: de boom krijgt een heel onevenwichtige kroon: links met hoogte en rechts veel lager. Ook zal de boom heftig protesteren met sterk nieuw reactiehout. De boom wil weer omhoog, heeft daar ook de energie voor.

Welk model moeten we krijgen/snoeien?

Bij deze bomen is de aanpak van het achterstallig onderhoud niet zo gemakkelijk. Niet alleen omdat de takkenstructuur moeilijk te zien (vaak een wirwar aan takken), maar ook omdat de bomen nog in opbouw zijn. Er zit geen ‘oud snoeimodel’ in en elke boom ziet er totaal anders uit: sommige groeien vooral omhoog, sommige vooral in de breedte. Gelukkig vind ik maar 2 dingen belangrijk bij een hoogstamboom: de boom moet zowel hoogte als breedte hebben en bovenin smaller dan onderin. Dus het streven is een soort bolvorm, waarbij de etages met vruchthout overal in de kroon voldoende licht krijgen. Net als bij oude appelbomen.

Ladderzet en -gebruik is belangrijkste!

Veilig en makkelijk werken (snoeien en plukken) vind ik het belangrijkste bij het snoeien van hoogstamfruit. Dat doe je door te werken met ladderzetten.

Maak ladderzetten: zoek plekken in de kroon waar je de ladder zo hoog mogelijk in de boom klem kunt zetten tussen stevige takken en zoveel mogelijk in de buitenkant van de kroon: daar zit het vruchthout en daar moet je ruimte maken tussen takken.

Klem zetten kan in een soort takkenvork: takken die 2 vingers dik zijn, zijn dan al stevig genoeg. Je hebt geen armdikke gesteltakken nodig om tegenaan te kunnen staan.

Snoei takken eraf die in de weg zitten in de ladderzet: je moet de ladder er van buitenaf in kunnen leggen. Dus ook goede takken! Ladderzetten gaan voor alles.

Zet de ladder gericht naar het midden van de boom. Breek er onverwacht toch een tak dan val je in de boom en tegen andere takken aan met je ladder.

Hier is te zien hoe de ladder in de buitenkant van de kroon staat. Zo sta je dicht bij het vruchthout waaraan je snoeit. Zo’n ladderzet is ook handig want je staat zo ook dicht bij het fruit dat je eventueel wilt plukken. De ladder staat gericht naar het midden van de boom (je kunt de stam achter de ladder zien.

Verdere aanpak achterstallig onderhoud

Voordat je ladderzetten maakt kun je al het vruchthout binnenin de kroon verwijderen: dat zit in de schaduw, geeft geen mooi fruit en zorgt dat de boom minder open en luchtig is. Daarvoor is een stokzaag heel handig.

Het meeste snoeiwerk kun je het beste op de ladder doen en niet vanaf de grond met een stokzaag. Op de ladder kun je beter zien welke takken elkaar het meest in de weg zitten en/of minder vitaal zijn.

Vanaf de ladder werk je van onderen naar boven. Je gaat kijken naar het vruchthout in de buitenkant. Vaak is dat een dichte takkenzooi. Bekijk onderin welke plukken vruchthout je kunt behouden als eerste etage. Als er oud en minder vitaal vruchthout onder hangt, haal dat weg.

Kijk dan naar boven of er takken teveel op/over de eerste etage hangen. Haal die vruchttakken weg. Vruchthout wat daarboven zit is dan je tweede etage. Werk zo verder naar boven toe.

Welk percentage snoeien?

Nadat ik als voorbeeld nevenstaande boom had gesnoeid lag er veel hout onder, naar schatting wel 40% van de takken! Toch ben ik niet bang voor teveel reactiehout, vanwege een aantal redenen: 1. de groeireactie is minder omdat we snoeien in het groeiseizoen; 2. ik snoei vooral dunner hout (het meeste hout was duimdik); 3. een deel van dat hout was ook minder vitaal en dat wegsnoeien geeft geen of weinig reactiehout; 4. ik zorg zoveel mogelijk dat ik zijtakken van hoofdtakken af snoei of bij een splitsing de dunnere tak wegsnoei. Zo kunnen de overgebleven takken veel van de overbodige energie opvangen.

Hoogstambomen willen toch omhoog

Regelmatig kom ik appelhoogstambomen tegen met een aantal hoofdgesteltakken die in het begin vrij vlak staan, maar daarna toch omhoog zijn gaan groeien. Zeer waarschijnlijk zijn dat bomen die na aanplant een bepaalde vormsnoei hebben gehad. Daarbij is uitgegaan van een opbouw zonder harttak en met een aantal schuin staande gesteltakken. Die zijn dan vaak uitgebogen en soms zo sterk dat ze bijna horizontaal staan. Maar als je dan daarna weinig of niet snoeit dan zullen de gesteltakken toch omhoog gaan groeien.

Dat is goed op de foto hierboven te zien. Maar ook is te zien dat de gesteltakken na ca 1 m toch omhoog gaan, vooral de gesteltak rechts voor. Daar zie je dan ook aan die hoofdtak die omhoog gaat, zijtakken verschijnen. Dat worden zij-etages. Op de foto hieronder zie de kroon van dezelfde appelboom die nu een aardig normale appelvorm begint te krijgen: namelijk een bolvorm met hoogte! En die vorm krijg je dus het makkelijkst door een appelboom met 3-6 gesteltakken omhoog te laten gaan en daaraan zij-etages te laten komen. Voor meer informatie over opbouw van appelbomen zie het verhaal over opbouw van appelhoogstambomen.

Revitaliseren oude hoogstampeer

Kortgeleden moest ik een oude hoogstampeer snoeien. Het was een Noord-Hollandse Suikerpeer van ca. 80 jaar, die al aan het aftakelen was. Dat kon je zien aan het afstervende hout dat in de schaduw zit; aan het feit dat de boom helemaal vol zit met vruchttakken en -takjes en vruchtzetels en dat er in de afgelopen jaren geen nieuwe takken gemaakt zijn. Hieronder zie je de boom voor en na de snoei. Vooral aan de rechterkant is goed te zien hoe de eerste etage deels is verdwenen door de overschaduwing van de tweede etage.

Bij het opknappen van oude bomen ben ik altijd heel zuinig op de eerste etage. Die is zoals bij deze peer vaak minder vitaal doordat hogere etages meer licht krijgen en sterker worden. Veel mensen hebben de neiging om die takken dan maar weg te zagen, maar gesteltakken onderin kun je behouden en revitaliseren. Dan moet je vooral zorgen voor meer licht en dat betekent dat je de hogere etages smaller maakt en/of goed uitdunt zodat er meer licht op de onderste etage valt.

Oude, minder vitale bomen oppeppen doe ik door vooral te snoeien in het vruchthout. Deze boom heeft heel veel korte vruchttakken (duimdik) met veel vruchtzetels (een soort bloemkolen). Ik snoei wel de helft van de vruchttakken weg en bij de overgebleven vruchttakken snoei ik minstens de helft van de vruchtzetels weg. Op die manier zorg ik ervoor dat de boom veel minder energie kwijt is aan vruchtvorming en dat hij energie over heeft voor de vorming van nieuwe scheuten. En nieuwe scheuten zorgen voor nieuw blad en dat zorgt weer voor energie voor de wortels. En zo wordt de boom weer vitaler. Verder zaag ik alleen nog maar dode of bijna dode gesteltakken weg. Bij deze boom waren dat vooral takken onderin de boom die in de schaduw zaten van hogere etages.

Hierboven een etage voor en na de snoei: een hoofdgesteltak (1), die zich splitst in links en rechts 2 gesteltakken (2), met aan elke gesteltak verschillende vruchttakken (3), waarop bosjes vruchtzetels (4) zitten.

Daar waar ik vruchttakken heb weggesnoeid hoop ik op reactie met nieuwe scheuten. Bij minder vitale bomen opknappen is het dus belangrijk om wel nieuwe scheuten te krijgen. Dat is dus het tegenovergestelde van wat je bij vitale bomen met achterstallig onderhoud doet. Daar snoei je het teveel aan hout weg, zodanig dat je niet teveel reactiehout terug krijgt.

Snel en makkelijk hoogstambomen aanplanten

Als u een nieuwe hoogstamboomgaard wilt aanleggen of meerdere nieuwe hoogstambomen wilt aanplanten, dan is het de moeite waard om een minigraver te huren. Ik heb deze winter in een hoogstamboomgaard 13 bomen bijgeplant met behulp van een minigraver. De minigraver schraapte eerst dun de zode eraf en legde die aan de kant. Daarna werd er een gat van 50 breed en 40 cm diep gegraven. De lengte werd door de beweging van de bak vaak wat langer: 60 tot 70 cm. Daarna drukte hij 2 palen in het gat tegen de randen (40 cm uit elkaar). Tenslotte werd de boom tussen de palen geplaatst en schoof de minigraver met de bak de meeste grond weer in het gat. Op deze manier konden we 13 hoogstambomen in 1 uur tijd planten!

Dichtschuiven van het plantgat met de bak van de minigraver. Het schoppen deed ik om de kluiten kleigrond kleiner te maken zodat de grond zo goed mogelijk tussen de wortels terecht komt.

Met 1 uur aanplanten was ik er natuurlijk niet. Daarvoor had ik een uur voorbereiding nodig: 1. uitzetten van de plantgaten met bamboestokjes; 2. bij elk plantpunt 2 palen neerleggen; 3. de jonge bomen op ras verdelen over de verschillende plekken.

Nadat de minigraver klaar was had ik ook nog 2 uur nodig voor de afwerking: 1. zorgen dat de grond goed tussen en op de wortels komt; 2. de bomen met zogenaamd bindbuis vastbinden aan de boompalen; 3. een emmer water op de niet aangestampte grond geven; 4. de grote boomspiegel van ca. 50 x 70 cm verkleinen met stukken zode tot ca. 40 x 40 cm; 5. de rest van de zode fijnhakken met een spade en daarmee de overgebleven boomspiegel bedekken.

Voor het goed aanslaan van de jonge hoogstamboom moet ik nog een aantal dingen doen:
1. terugknippen van de gesteltakken (minimaal 50% eraf), maar nog geen model maken! zie ook het verhaal over opbouw jonge hoogstambomen; 2. Binnen 2 weken nog een keer een emmer water geven (als het daarna nog weken droog blijft, herhalen); 3. Afdekken van de boomspiegel met stalmest of organisch materiaal om te zorgen dat de bodem niet uitdroogt; 4. de eerste 3 jaar de boomspiegel onkruidvrij houden, maar wel bedekken met stalmest of organisch materiaal.

Hoe zorg ik voor weinig reactiehout bij achterstallig onderhoud?

Als je bij een fruitboom achterstallig onderhoud weg werkt dan betekent dat bijna altijd veel hout wegzagen. Vaak zijn bomen die (een tijd) niet gesnoeid zijn heel vol met hout. Als je het teveel aan hout weg snoeit dan wil je dat er niet veel terug komt. Sommige snoeiers denken dat het onvermijdelijk is, maar dat is niet zo. Er zijn een aantal factoren die de hoeveelheid reactiehout beïnvloeden.

de hoeveelheid bloemknoppen: veel bloemknoppen betekent als alles goed gaat, veel vruchten. De boom stopt dan vooral zijn overtollige energie na het snoeien in de vruchten en minder in nieuwe scheuten.

tijdstip snoeien: als je net voor de bloei snoeit dan krijg je minder groeireactie dan als je vroeg in de winter snoeit.

Er zijn grote verschillen tussen rassen: Sterappel, Zoete Bloemee, Suikerpeer en Brederode reageren bijv. sterk op snoei, in tegenstelling tot bijv. Goudrenet en Giesser Wildeman.

Zoveel mogelijk dun hout weghalen: vooral oud vruchthout en dunnere gesteltakken.

Probeer bij het snoeien er op te letten dat de overtollige energie van de verwijderde tak zo goed mogelijk kan worden opgevangen door de overgebleven tak. Dat kan als je bij een splitsing de dunnere tak weghaalt. Als je op onderstaande foto de dunnere tak weghaalt dan zal er wel reactie optreden, maar niet zo sterk, omdat de dikkere tak redelijk wat overtollige energie kan opvangen (met fruit en nieuwe scheuten). Dit principe werkt tot een maximale verhouding van 40:60 voor dun:dik.