Vorige week kwam ik bij de Eemlandhoeve, waar vrijwilligers de hoogstambomen snoeien. De bomen zijn tussen de 15 en 20 jaar oud en zijn vaak meer dan 5m hoog. Hoe ga je dan de bomen snoeien en plukken? Die kwestie los je op met het maken van ladderzetten.
De ladderzetten maak je meestal in de buurt van de hoogtelijnen. Dat zijn de belangrijkste omhoog groeiende gesteltakken, waaraan ook zij-etages groeien (op de foto is de hoogtelijn nr. 1 en zij-etages nr’s. 2 – 7). Je zoekt zo hoog mogelijk in de boom een plek waar de ladder klem tussen takken komt te zitten. Dat kan zijn in een echte gaffel, maar kan ook zijn doordat de ladder klem staat tussen meerdere takken links en rechts van de ladder (bij de rode pijlen). De ladder staat naar het midden van de boom gericht en staat redelijk steil zodat de takken niet breken. Takken van 2-3 cm dik zijn al voldoende dik om tussen te zetten.
De ladderzet is het allerbelangrijkste bij hoogstamfruitbomen. Zo kun je makkelijk en veilig snoeien en plukken. Takken die in de weg zitten van de ladder(zet) snoei je dus ook weg, ookal is het een mooie tak in het geheel. Meer over ladderzetten staat op de volgende pagina.
Voor het snoeien van hoogstamfruit en het plukken ervan zijn ladderzetten heel belangrijk. Helaas zie ik heel vaak dat men met reformladders, driepoten of zelfs keukentrappen onder in de kroon aan het knippen en plukken is. Dat is niet alleen onhandig omdat je veel te laag staat, maar ook onveilig. Of men gebruikt opsteekladders die in de kroon tegen dikke takken aan worden gezet. Dat lijkt veilig, maar is het niet omdat het meeste en mooiste fruit aan de buitenkant hangt, waar je dan moeilijk bij kunt.
Ladderzetten horen in de buitenkant van de kroon te zitten. Daar plaats je de ladder die net zo hoog moet zijn als de boom zelf. Dat kan een opsteek alumium ladder zijn of een ouderwetse 1delige houten fruitladder, die ik altijd gebruik. De ladder steunt zo hoog mogelijk in de boom en zit min of meer klem in een soort vork of ‘mik’, zoals ze in de Betuwe zeggen. De ladder staat tussen het vruchthout en de gesteltakken. Zo sta je heel veilig en is het ook makkelijk plukken en snoeien, want je hebt het vruchthout in de buurt. Hieronder zie je zo’n mik.
Bovenstaande ladderzet zit in een oude Goudrenet van ca. 8m hoog en 10m breed. De boom wordt niet groter, dus de ladderzet blijft op dezelfde plek. Als vruchttakken te lang worden en je niet meer bij de appels kunt, dan wordt de tak teruggesnoeid. Soms tot de basis op de gesteltak en daar zal dan weer een nieuwe scheut komen, die kan uitgroeien tot een nieuwe vruchttak. Zo hou je ook verjonging van het vruchthout. Hoe de kroon er dan van de zijkant uitziet kun je hieronder zien.
Je ziet dat het vruchthout van hoog tot laag ongeveer even ver buiten de ladder steekt. De kroon van deze appelboom is dus een soort bolvorm, maar dan met rechte zijkanten, die dezelfde hellingshoek hebben als hoe de ladder staat. Ook is goed te zien hoe grillig de boom de structuur van de boom is. Er hoeft ook geen duidelijk model in te zitten, als er maar overal aan de buitenkant van de kroon vruchthout zit. Hoe de structuur van de gesteltakken is, maakt dus niet uit.
Half juni heb ik een praktijkdag achterstallig onderhoud aan hoogstambomen gegeven voor een nieuwe hoogstambrigade in Lelystad. Juni is niet mijn favoriete snoeitijd en zeker niet om instructie te geven. De structuur van de fruitbomen is veel moeilijker te zien met al dat blad. En zeker die week was het eigenlijk veel te warm om te snoeien. Gelukkig geven hoogstambomen ook schaduw!
Zuigers weghalen?
We gingen aan de slag bij een rij hoogstambomen van 25 jaar oud. Die waren ooit waarschijnlijk wel gesnoeid, maar niet meer de laatste 10 jaar. Hier en daar waren dan ook flinke gesteltakken omhoog gaan groeien. Dat lijken zuigers en dus dachten sommige vrijwilligers dat die eruit moesten. Maar die takken omhoog wil ik juist laten zitten want die zorgen voor hoogte in de boom. En een normale appelhoogstamboom heeft meerdere etages en wordt als die zich vrij kan ontwikkelen makkelijk 6 tot 8m hoog.
Bovengenoemde appelboom met zuigers (3). Aan de linkerkant zien we een hoofdgesteltak (1) die de hoogte in is gegaan, met daaraan veel zijtakken. Rechts is de hoofdgesteltak (2) vrij vlak gesnoeid/gegroeid, maar zijn er in de afgelopen 10 jaar 3 zuigers bovenop die tak gegroeid (3).
Het idee van steile gesteltakken verwijderen gebeurt vaak bij achterstallig onderhoud. Bij deze boom zou dat echter grote negatieve effecten hebben: de boom krijgt een heel onevenwichtige kroon: links met hoogte en rechts veel lager. Ook zal de boom heftig protesteren met sterk nieuw reactiehout. De boom wil weer omhoog, heeft daar ook de energie voor.
Welk model moeten we krijgen/snoeien?
Bij deze bomen is de aanpak van het achterstallig onderhoud niet zo gemakkelijk. Niet alleen omdat de takkenstructuur moeilijk te zien (vaak een wirwar aan takken), maar ook omdat de bomen nog in opbouw zijn. Er zit geen ‘oud snoeimodel’ in en elke boom ziet er totaal anders uit: sommige groeien vooral omhoog, sommige vooral in de breedte. Gelukkig vind ik maar 2 dingen belangrijk bij een hoogstamboom: de boom moet zowel hoogte als breedte hebben en bovenin smaller dan onderin. Dus het streven is een soort bolvorm, waarbij de etages met vruchthout overal in de kroon voldoende licht krijgen. Net als bij oude appelbomen.
Ladderzet en -gebruik is belangrijkste!
Veilig en makkelijk werken (snoeien en plukken) vind ik het belangrijkste bij het snoeien van hoogstamfruit. Dat doe je door te werken met ladderzetten.
Maak ladderzetten: zoek plekken in de kroon waar je de ladder zo hoog mogelijk in de boom klem kunt zetten tussen stevige takken en zoveel mogelijk in de buitenkant van de kroon: daar zit het vruchthout en daar moet je ruimte maken tussen takken.
Klem zetten kan in een soort takkenvork: takken die 2 vingers dik zijn, zijn dan al stevig genoeg. Je hebt geen armdikke gesteltakken nodig om tegenaan te kunnen staan.
Snoei takken eraf die in de weg zitten in de ladderzet: je moet de ladder er van buitenaf in kunnen leggen. Dus ook goede takken! Ladderzetten gaan voor alles.
Zet de ladder gericht naar het midden van de boom. Breek er onverwacht toch een tak dan val je in de boom en tegen andere takken aan met je ladder.
Hier is te zien hoe de ladder in de buitenkant van de kroon staat. Zo sta je dicht bij het vruchthout waaraan je snoeit. Zo’n ladderzet is ook handig want je staat zo ook dicht bij het fruit dat je eventueel wilt plukken. De ladder staat gericht naar het midden van de boom (je kunt de stam achter de ladder zien.
Verdere aanpak achterstallig onderhoud
Voordat je ladderzetten maakt kun je al het vruchthout binnenin de kroon verwijderen: dat zit in de schaduw, geeft geen mooi fruit en zorgt dat de boom minder open en luchtig is. Daarvoor is een stokzaag heel handig.
Het meeste snoeiwerk kun je het beste op de ladder doen en niet vanaf de grond met een stokzaag. Op de ladder kun je beter zien welke takken elkaar het meest in de weg zitten en/of minder vitaal zijn.
Vanaf de ladder werk je van onderen naar boven. Je gaat kijken naar het vruchthout in de buitenkant. Vaak is dat een dichte takkenzooi. Bekijk onderin welke plukken vruchthout je kunt behouden als eerste etage. Als er oud en minder vitaal vruchthout onder hangt, haal dat weg.
Kijk dan naar boven of er takken teveel op/over de eerste etage hangen. Haal die vruchttakken weg. Vruchthout wat daarboven zit is dan je tweede etage. Werk zo verder naar boven toe.
Welk percentage snoeien?
Nadat ik als voorbeeld nevenstaande boom had gesnoeid lag er veel hout onder, naar schatting wel 40% van de takken! Toch ben ik niet bang voor teveel reactiehout, vanwege een aantal redenen: 1. de groeireactie is minder omdat we snoeien in het groeiseizoen; 2. ik snoei vooral dunner hout (het meeste hout was duimdik); 3. een deel van dat hout was ook minder vitaal en dat wegsnoeien geeft geen of weinig reactiehout; 4. ik zorg zoveel mogelijk dat ik zijtakken van hoofdtakken af snoei of bij een splitsing de dunnere tak wegsnoei. Zo kunnen de overgebleven takken veel van de overbodige energie opvangen.
