Categorie: reactiehout en waterlot

Opknappen oude appelboom gelukt!

Afgelopen winter heb ik bij een vriend in Denemarken oude appelbomen opgeknapt, na ca. 10 jaar zonder snoei. Daarvoor waren ze sterk teruggesnoeid en door de verwaarlozing waren er zuigers ontstaan. Daardoor zijn de bomen ongeveer 2x zo groot geworden. Hieronder vertel ik hoe ik de bomen heb aangepakt en waarom dat goed is gelukt!

Nieuwe etages (ca. 10 jaar oud) bovenop de oude gesteltakken en een vrij gemaakte ladderzet. Linkerhelft gesnoeid maar ziet er toch nog wat rommelig uit.

Bij achterstallig onderhoud beginnen snoeiers vaak met vormherstel en gaan dikke takken zagen, het jaar erop dunnere en uiteindelijk gaan ze snoeien in het vruchthout. Ik kies er voor om al in het eerste jaar vooral aan de slag te gaan met het vruchthout. Ik haal al het oude vruchthout weg en dun eventueel nog wat uit in de rest van het vruchthout.

Maar wil ik makkelijk en veilig kunnen snoeien moet ik eerst ladderzetten (vrij) maken in de buitenkant van de kroon. Dat is eigenlijk het belangrijkste onderdeel van het wegwerken van achterstallig onderhoud. Meer daarover lees je in het bericht Hoe snoei ik grotere puberbomen? of in het bericht Ladderzetten essentieel bij hoogstambomen.

Een open gesnoeide ladderzet in de buitenkant van de kroon. De dikke gesteltak vertakt zich in een soort vork van gesteltakken die ca. 3 cm dik zijn. Dat is voldoende voor de ladderzet!

Aan herstel van vorm/model doe ik meestal niet veel, en zeker niet meer dan nodig. Dus alleen als of de boom te hoog is om veilig te kunnen werken, als etages over onderliggende groeien en als er kans is op takbreuk. Maar als een boom 15 jaar heeft kunnen groeien, zonder duidelijke beschadigingen, dan is die kans op takbreuk niet zo groot. En zuigers hoeven ook lang niet altijd weggehaald te worden, als de boom daardoor maar niet te hoog geworden is.

Verder hou ik me ook weinig bezig met de structuur van de gesteltakken. Kruisende en/of dicht bij elkaar zittende gesteltakken laat ik zitten als ze elkaar maar niet raken of op afzienbare termijn raken. Hoe de gesteltakken-structuur binnenin de kroon is, vind ik niet belangrijk. Vooral als je grotere gesteltakken weg zaagt ontstaan grote gaten in de buitenkant van de kroon.

Ik wil juist een zo goed mogelijk gevulde kroon houden en dat kan alleen als ik vooral in het vruchthout ga snoeien en zoveel mogelijk gesteltakken laat zitten. Ik kijk dan ook vooral naar de buitenkant van de kroon waar het vruchthout zit en niet hoe de gesteltakken binnenin de kroon groeien.

Hoe gaat het wegwerken van achterstallig onderhoud dan in zijn werk? Ik begin eerst met dood hout weghalen en hout dat binnenin de kroon zit. Als de kroon binnenin leeg is, dan droogt een boom na regen ook snel op en zullen er minder ziektes (schimmels zoals schurft) ontstaan. En hoef ik ook geen ladder binnendoor te steken om daar nog wat fruit te plukken. Tenslotte kan ik al het snoeihout makkelijk binnendoor op de grond laten vallen.

Daarna ga ik op zoek naar (oude) ladderzetten en ga die vrij snoeien. Als ik dan op de ladder sta en ga snoeien, begin ik onderaan en niet bovenin, zoals vaak wordt aangegeven. Ik wil probeer altijd de laagste takken te behouden (want dat plukt makkelijker!). Dus moet ik zorgen dat die takken voldoende licht en ruimte krijgen en dat doe ik door daarboven takken terug te snoeien of weg te halen. En zo werk ik de etages met plukken vruchthout van onderen naar boven af. 50 cm afstand tussen plukken vruchthout is al voldoende.

Overal in de luchtige kroon zijn plukken vruchthout te zien.

Snoei in vruchthout betekent vooral ouder vruchthout wegsnoeien. Meestal heb je bossen vruchthout en bij een bos zit het vitale vruchthout bovenop en het oude daaronder in de schaduw. Weghalen van oud vruchthout op diverse plekken geeft dus direct meer licht en lucht voor de overgebleven plukken/bossen vitaal vruchthout.

Soms zitten de bossen dan nog te dicht op elkaar, dan moet je daarin gaan uitdunnen. Als je dan aan een gesteltak minder dan 50 procent overhoudt aan vitaal vruchthout, dan zal die tak zijn energie niet meer goed kwijt kunnen in het overgebleven vruchthout. Daardoor zullen er waarschijnlijk op de gesteltak sterke reactie scheuten ontstaan, die meestal niet bruikbaar zijn. Om dat te vermijden kun je beter de hele gesteltak wegsnoeien.

Beperkte hergroei op gesteltak na weghalen vruchttakken. Meeste energie kon naar de vruchttakken in het verlengde van de gesteltak.

Door deze aanpak van het achterstallig onderhoud krijg je veel minder reactiehout dat je daarna weer moet verwijderen (het zogenaamde waterlot). Ik heb in de opgeknapte appelbomen wel veel reactiehout, maar dat zit niet zoals gebruikelijk bij zaagwonden van grotere takken. Het zit juist op het vruchthout, op de vruchttakken of aan het eind ervan.

Overal nieuwe scheuten aan het eind van de vruchttakken.

Bij het opknappen van fruitbomen is mijn voornaamste doel het zorgen voor een zo vitaal mogelijke boom. En de aanwezigheid van veel nieuwe scheuten op het vruchthout maakt dat dat goed is gelukt! Want nieuwe scheuten betekent veel nieuw blad en dat betekent veel nieuwe energie voor de boom en vooral ook voor de wortels! Daardoor zal de boom zich weer 10-15 jaar jonger voelen.

Tenslotte nog iets over het snoeipercentage: meestal wordt 20% aangehouden. Bij mij ligt er na het opknappen meestal 40% onder de boom. Dat is geen enkel probleem voor de boom en voor de hoeveelheid ongewenst reactiehout. Dat komt omdat ik vooral in het dunnere hout snoei en ik al het oude vruchthout weghaal. Dat is vaak al 20% van het volume van de kroon.

Praktijkdag achterstallig onderhoud in Lelystad

Half juni heb ik een praktijkdag achterstallig onderhoud aan hoogstambomen gegeven voor een nieuwe hoogstambrigade in Lelystad. Juni is niet mijn favoriete snoeitijd en zeker niet om instructie te geven. De structuur van de fruitbomen is veel moeilijker te zien met al dat blad. En zeker die week was het eigenlijk veel te warm om te snoeien. Gelukkig geven hoogstambomen ook schaduw!

Zuigers weghalen?

We gingen aan de slag bij een rij hoogstambomen van 25 jaar oud. Die waren ooit waarschijnlijk wel gesnoeid, maar niet meer de laatste 10 jaar. Hier en daar waren dan ook flinke gesteltakken omhoog gaan groeien. Dat lijken zuigers en dus dachten sommige vrijwilligers dat die eruit moesten. Maar die takken omhoog wil ik juist laten zitten want die zorgen voor hoogte in de boom. En een normale appelhoogstamboom heeft meerdere etages en wordt als die zich vrij kan ontwikkelen makkelijk 6 tot 8m hoog.

Bovengenoemde appelboom met zuigers (3). Aan de linkerkant zien we een hoofdgesteltak (1) die de hoogte in is gegaan, met daaraan veel zijtakken. Rechts is de hoofdgesteltak (2) vrij vlak gesnoeid/gegroeid, maar zijn er in de afgelopen 10 jaar 3 zuigers bovenop die tak gegroeid (3).

Het idee van steile gesteltakken verwijderen gebeurt vaak bij achterstallig onderhoud. Bij deze boom zou dat echter grote negatieve effecten hebben: de boom krijgt een heel onevenwichtige kroon: links met hoogte en rechts veel lager. Ook zal de boom heftig protesteren met sterk nieuw reactiehout. De boom wil weer omhoog, heeft daar ook de energie voor.

Welk model moeten we krijgen/snoeien?

Bij deze bomen is de aanpak van het achterstallig onderhoud niet zo gemakkelijk. Niet alleen omdat de takkenstructuur moeilijk te zien (vaak een wirwar aan takken), maar ook omdat de bomen nog in opbouw zijn. Er zit geen ‘oud snoeimodel’ in en elke boom ziet er totaal anders uit: sommige groeien vooral omhoog, sommige vooral in de breedte. Gelukkig vind ik maar 2 dingen belangrijk bij een hoogstamboom: de boom moet zowel hoogte als breedte hebben en bovenin smaller dan onderin. Dus het streven is een soort bolvorm, waarbij de etages met vruchthout overal in de kroon voldoende licht krijgen. Net als bij oude appelbomen.

Ladderzet en -gebruik is belangrijkste!

Veilig en makkelijk werken (snoeien en plukken) vind ik het belangrijkste bij het snoeien van hoogstamfruit. Dat doe je door te werken met ladderzetten.

Maak ladderzetten: zoek plekken in de kroon waar je de ladder zo hoog mogelijk in de boom klem kunt zetten tussen stevige takken en zoveel mogelijk in de buitenkant van de kroon: daar zit het vruchthout en daar moet je ruimte maken tussen takken.

Klem zetten kan in een soort takkenvork: takken die 2 vingers dik zijn, zijn dan al stevig genoeg. Je hebt geen armdikke gesteltakken nodig om tegenaan te kunnen staan.

Snoei takken eraf die in de weg zitten in de ladderzet: je moet de ladder er van buitenaf in kunnen leggen. Dus ook goede takken! Ladderzetten gaan voor alles.

Zet de ladder gericht naar het midden van de boom. Breek er onverwacht toch een tak dan val je in de boom en tegen andere takken aan met je ladder.

Hier is te zien hoe de ladder in de buitenkant van de kroon staat. Zo sta je dicht bij het vruchthout waaraan je snoeit. Zo’n ladderzet is ook handig want je staat zo ook dicht bij het fruit dat je eventueel wilt plukken. De ladder staat gericht naar het midden van de boom (je kunt de stam achter de ladder zien.

Verdere aanpak achterstallig onderhoud

Voordat je ladderzetten maakt kun je al het vruchthout binnenin de kroon verwijderen: dat zit in de schaduw, geeft geen mooi fruit en zorgt dat de boom minder open en luchtig is. Daarvoor is een stokzaag heel handig.

Het meeste snoeiwerk kun je het beste op de ladder doen en niet vanaf de grond met een stokzaag. Op de ladder kun je beter zien welke takken elkaar het meest in de weg zitten en/of minder vitaal zijn.

Vanaf de ladder werk je van onderen naar boven. Je gaat kijken naar het vruchthout in de buitenkant. Vaak is dat een dichte takkenzooi. Bekijk onderin welke plukken vruchthout je kunt behouden als eerste etage. Als er oud en minder vitaal vruchthout onder hangt, haal dat weg.

Kijk dan naar boven of er takken teveel op/over de eerste etage hangen. Haal die vruchttakken weg. Vruchthout wat daarboven zit is dan je tweede etage. Werk zo verder naar boven toe.

Welk percentage snoeien?

Nadat ik als voorbeeld nevenstaande boom had gesnoeid lag er veel hout onder, naar schatting wel 40% van de takken! Toch ben ik niet bang voor teveel reactiehout, vanwege een aantal redenen: 1. de groeireactie is minder omdat we snoeien in het groeiseizoen; 2. ik snoei vooral dunner hout (het meeste hout was duimdik); 3. een deel van dat hout was ook minder vitaal en dat wegsnoeien geeft geen of weinig reactiehout; 4. ik zorg zoveel mogelijk dat ik zijtakken van hoofdtakken af snoei of bij een splitsing de dunnere tak wegsnoei. Zo kunnen de overgebleven takken veel van de overbodige energie opvangen.