Makkelijk plukken op de ladder

Hieronder zie je op de foto een ouderwetse eendelige fruitladder in een Conference-hoogstampeer. De ladder heeft 30 sporten en is daarmee ruim 7,5 m lang en ongeveer de hoogte van de boom. De ladder is goed te zien en dat betekent dat in de winter ervoor de ladderzet dus goed is vrijgemaakt van takken. Dat maakt het plukken in de oogsttijd een stuk prettiger en makkelijker. Het fruit hangt aan weerskanten van de ladder, is dus makkelijk te plukken en je gaat makkelijker de ladder op en af met mand, schort of onderlosser. Ook zie je dat de ladder veilig tussen de takken staat.

Deze boom was ca. 7-8 m in doorsnee en hing goed vol met peren. Per ladderzet plukte ik wel 40 kg en met ca. 7 ladderzetten kom je dan op bijna 300 kg peren. Ook waren de peren van goede kwaliteit, bijna helemaal zonder schurft. Dat komt vooral doordat de boom open luchtig is gesnoeid. Binnenin zitten geen takken, want daar kom ik niet bij als mijn ladder in de buitenkant staat. Daar hangt namelijk het meeste fruit! Ook zijn de ladderzetten open gesnoeid en zorg ik ervoor dat er voldoende licht op al het vruchthout valt.

Mijn uitgangspunt is dat hoogstamfruit al arbeidsintensief is en als je dan gaat plukken dat het dan zo efficiënt, veilig en makkelijk mogelijk moet gaan. En daar kun je veel aan doen met de snoei. En je hoeft niet eens elk jaar te snoeien en het kost ook niet zoveel tijd. Als je eenmaal de boom op orde hebt en duidelijke ladderzetten hebt, dan gaat het snoeien makkelijk en snel. Net als het plukken: in bovengenoemde boom kon ik ruim meer dan 100 kg peren per uur plukken.

Hoe snoei ik grotere jeugdbomen?

Vorige week kwam ik bij de Eemlandhoeve, waar vrijwilligers de hoogstambomen snoeien. De bomen zijn tussen de 15 en 20 jaar oud en zijn vaak meer dan 5m hoog. Hoe ga je dan de bomen snoeien en plukken? Die kwestie los je op met het maken van ladderzetten.

De ladderzetten maak je meestal in de buurt van de hoogtelijnen. Dat zijn de belangrijkste omhoog groeiende gesteltakken, waaraan ook zij-etages groeien (op de foto is de hoogtelijn nr. 1 en zij-etages nr’s. 2 – 7). Je zoekt zo hoog mogelijk in de boom een plek waar de ladder klem tussen takken komt te zitten. Dat kan zijn in een echte gaffel, maar kan ook zijn doordat de ladder klem staat tussen meerdere takken links en rechts van de ladder (bij de rode pijlen). De ladder staat naar het midden van de boom gericht en staat redelijk steil zodat de takken niet breken. Takken van 2-3 cm dik zijn al voldoende dik om tussen te zetten.

De ladderzet is het allerbelangrijkste bij hoogstamfruitbomen. Zo kun je makkelijk en veilig snoeien en plukken. Takken die in de weg zitten van de ladder(zet) snoei je dus ook weg, ookal is het een mooie tak in het geheel. Meer over ladderzetten staat op de volgende pagina.

Koop geen grote maat appelhoogstambomen!

Deze uitspraak zullen boomkwekers mij niet in dank afnemen, want zij kunnen er juist meer geld meer verdienen. Maar in de praktijk loop ik bijna altijd tegen problemen aan. Dat komt omdat de grote maat hoogstambomen (vanaf 12-14cm) opgekweekt worden met een centrale harttak. Dat gebeurt omdat alle laanbomen op die manier worden opgekweekt en omdat ze zo in de rij op de kwekerij minder ruimte in beslag nemen.

De appelboom heeft echter van nature geen dominante harttak in het midden, maar groeit met meerdere gesteltakken omhoog en maakt dus een soort bolvorm, in plaats van een piramidevorm. Het is dus veel makkelijker om een appelboom op te kweken met meerdere gesteltakken omhoog (zogenaamde hoogtelijnen). Daaraan komen zijtakken die kunnen uitgroeien tot zij-etages. Dat zie je mooi op de foto hiernaast. Zo ontstaat vanzelf min of meer een bolvorm.

Eén manier waarop het vaak fout gaat is dat de eerste etages te sterk groeien en er een stompe piramide ontstaat. De harttak krijgt te weinig energie ten opzichte van de onderste zij-etages. Als dat eenmaal het geval is kun je dat met snoeien heel moeilijk bijsturen en zullen de onder-etages ofwel mee willen doen in de hoogte opbouw of ze gaan heel hard naar buiten groeien. Zo lukt het haast niet om een mooie bolvorm te krijgen..

Hierboven zie je een appelboom met een onevenwichtige opbouw: er is een harttak maar links doet ook een zijtak mee in de hoogteopbouw. Verder is de boom al erg vruchtbaar en groeit hij te zwak. Al dat dunnere hout met veel bloemknoppen kun je niet gebruiken voor de opbouw.
Ik wil graag in een jonge boom veel groei, dus snoei ik al het niet-bruikbare vruchthout weg. Ook wil ik een boom laten groeien met een evenwichtige opbouw. Daarom kies ik er hier voor om de harttak sterk terug te zetten. De boom met sterke nieuwe scheuten reageren en daarmee kan ik verder de boom opbouwen.

Zo’n boom als hiernaast mag wat mij betreft niet eens verkocht worden! De opbouw is erg onevenwichtig met veel te weinig zijtakken of zwak ontwikkelde, en een veel te sterke kop bovenin. Dat betekent dat met de huidige takken je pas op 3m hoogte een fatsoenlijke kroon kunt opbouwen. Dat is dus 1m te hoog! Daarom zal ik bij deze boom de bovenkant weg snoeien (bij de rode strepen) om zo toch lager met een meer evenwichtige opbouw te kunnen beginnen. Dan hou ik een zo kort mogelijke harttak over en ga dan met meerdere gesteltakken verder omhoog

Door rigoureus terug te snoeien en in feite opnieuw te beginnen heb je in ieder geval veel meer kans om een evenwichtige opgebouwde appelboom te krijgen. Helaas snoei ik dan soms tot wel 2/3 van de kroon er weer af. Op die manier heb je, uitgaande van dat zo’n boom minimaal 75 euro kost, wel 50 euro voor niets uitgegeven. Dan kun je beter maar 25 euro uitgeven voor een boom met met maat 8-10 of 10-12. Zo’n boom slaat makkelijker aan is binnen een jaar net zo groot als een teruggesnoeide grotere maat boom.

Hoogstambomen willen toch omhoog

Regelmatig kom ik appelhoogstambomen tegen met een aantal hoofdgesteltakken die in het begin vrij vlak staan, maar daarna toch omhoog zijn gaan groeien. Zeer waarschijnlijk zijn dat bomen die na aanplant een bepaalde vormsnoei hebben gehad. Daarbij is uitgegaan van een opbouw zonder harttak en met een aantal schuin staande gesteltakken. Die zijn dan vaak uitgebogen en soms zo sterk dat ze bijna horizontaal staan. Maar als je dan daarna weinig of niet snoeit dan zullen de gesteltakken toch omhoog gaan groeien.

Dat is goed op de foto hierboven te zien. Maar ook is te zien dat de gesteltakken na ca 1 m toch omhoog gaan, vooral de gesteltak rechts voor. Daar zie je dan ook aan die hoofdtak die omhoog gaat, zijtakken verschijnen. Dat worden zij-etages. Op de foto hieronder zie de kroon van dezelfde appelboom die nu een aardig normale appelvorm begint te krijgen: namelijk een bolvorm met hoogte! En die vorm krijg je dus het makkelijkst door een appelboom met 3-6 gesteltakken omhoog te laten gaan en daaraan zij-etages te laten komen. Voor meer informatie over opbouw van appelbomen zie het verhaal over opbouw van appelhoogstambomen.

Revitaliseren oude hoogstampeer

Kortgeleden moest ik een oude hoogstampeer snoeien. Het was een Noord-Hollandse Suikerpeer van ca. 80 jaar, die al aan het aftakelen was. Dat kon je zien aan het afstervende hout dat in de schaduw zit; aan het feit dat de boom helemaal vol zit met vruchttakken en -takjes en dat er in de afgelopen jaren geen nieuwe takken gemaakt zijn. Maar het belangrijkste kenmerk is dat er weinig vitale vruchtzetels zijn. Dat kun je zien aan de hoeveelheid levende knoppen. Hieronder zie je de boom voor en na de snoei. Vooral aan de rechterkant is goed te zien hoe de eerste etage deels is verdwenen door de overschaduwing van de tweede etage.

Bij het opknappen van oude bomen ben ik altijd heel zuinig op de eerste etage. Die is zoals bij deze peer vaak minder vitaal doordat hogere etages meer licht krijgen en sterker worden. Veel mensen hebben de neiging om die takken dan maar weg te zagen, maar gesteltakken onderin kun je behouden en revitaliseren. Dan moet je vooral zorgen voor meer licht en dat betekent dat je de hogere etages smaller maakt en/of goed uitdunt zodat er meer licht op de onderste etage valt.

Oude, minder vitale bomen oppeppen doe ik door vooral te snoeien in het vruchthout. Deze boom heeft heel veel korte vruchttakken (duimdik) met veel vruchtzetels (een soort bloemkolen). Ik snoei wel de helft van de vruchttakken weg en bij de overgebleven vruchttakken snoei ik minstens de helft van de vruchtzetels weg. Op die manier zorg ik ervoor dat de boom veel minder energie kwijt is aan vruchtvorming en dat hij geprikkeld wordt tot het vormen van nieuwe scheuten. En nieuwe scheuten zorgen voor nieuw blad en dat zorgt weer voor energie voor de wortels. En zo wordt de boom weer vitaler. Verder zaag ik alleen nog maar dode of bijna dode gesteltakken weg. Bij deze boom waren dat vooral takken onderin de boom die in de schaduw zaten van hogere etages.

Hierboven een etage voor en na de snoei: een hoofdgesteltak (1), die zich splitst in links en rechts 2 gesteltakken (2), met aan elke gesteltak verschillende vruchttakken (3), waarop bosjes vruchtzetels (4) zitten.

Daar waar ik vruchttakken heb weggesnoeid hoop ik op reactie met nieuwe scheuten. Bij minder vitale bomen opknappen is het dus belangrijk om wel nieuwe scheuten te krijgen. Dat is dus het tegenovergestelde van wat je bij vitale bomen met achterstallig onderhoud doet. Daar snoei je het teveel aan hout weg, zodanig dat je niet teveel reactiehout terug krijgt. Het beste is dan ook om weinig vitale bomen op te knappen vroeg in de winter: dan zal de boom het sterkst met nieuwe scheuten reageren.

Snel en makkelijk hoogstambomen aanplanten

Als u een nieuwe hoogstamboomgaard wilt aanleggen of meerdere nieuwe hoogstambomen wilt aanplanten, dan is het de moeite waard om een minigraver te huren. Ik heb deze winter in een hoogstamboomgaard 13 bomen bijgeplant met behulp van een minigraver. De minigraver schraapte eerst dun de zode eraf en legde die aan de kant. Daarna werd er een gat van 50 breed en 40 cm diep gegraven. De lengte werd door de beweging van de bak vaak wat langer: 60 tot 70 cm. Daarna drukte hij 2 palen in het gat tegen de randen (40 cm uit elkaar). Tenslotte werd de boom tussen de palen geplaatst en schoof de minigraver met de bak de meeste grond weer in het gat. Op deze manier konden we 13 hoogstambomen in 1 uur tijd planten!

Dichtschuiven van het plantgat met de bak van de minigraver. Het schoppen deed ik om de kluiten kleigrond kleiner te maken zodat de grond zo goed mogelijk tussen de wortels terecht komt.

Met 1 uur aanplanten was ik er natuurlijk niet. Daarvoor had ik een uur voorbereiding nodig: 1. uitzetten van de plantgaten met bamboestokjes; 2. bij elk plantpunt 2 palen neerleggen; 3. de jonge bomen op ras verdelen over de verschillende plekken.

Nadat de minigraver klaar was had ik ook nog 2 uur nodig voor de afwerking: 1. zorgen dat de grond goed tussen en op de wortels komt; 2. de bomen met zogenaamd bindbuis vastbinden aan de boompalen; 3. een emmer water op de niet aangestampte grond geven; 4. de grote boomspiegel van ca. 50 x 70 cm verkleinen met stukken zode tot ca. 40 x 40 cm; 5. de rest van de zode fijnhakken met een spade en daarmee de overgebleven boomspiegel bedekken.

Voor het goed aanslaan van de jonge hoogstamboom moet ik nog een aantal dingen doen:
1. terugknippen van de gesteltakken (minimaal 50% eraf), maar nog geen model maken! zie ook het verhaal over opbouw jonge hoogstambomen; 2. Binnen 2 weken nog een keer een emmer water geven (als het daarna nog weken droog blijft, herhalen); 3. Afdekken van de boomspiegel met stalmest of organisch materiaal om te zorgen dat de bodem niet uitdroogt; 4. de eerste 3 jaar de boomspiegel onkruidvrij houden, maar wel bedekken met stalmest of organisch materiaal.

Hoe zorg ik voor weinig reactiehout bij achterstallig onderhoud?

Als je bij een fruitboom achterstallig onderhoud weg werkt dan betekent dat bijna altijd veel hout wegzagen. Vaak zijn bomen die (een tijd) niet gesnoeid zijn heel vol met hout. Als je het teveel aan hout weg snoeit dan wil je dat er niet veel terug komt. Sommige snoeiers denken dat het onvermijdelijk is, maar dat is niet zo. Er zijn een aantal factoren die de hoeveelheid reactiehout beïnvloeden.

de hoeveelheid bloemknoppen: veel bloemknoppen betekent als alles goed gaat, veel vruchten. De boom stopt dan vooral zijn overtollige energie na het snoeien in de vruchten en minder in nieuwe scheuten.

tijdstip snoeien: als je net voor de bloei snoeit dan krijg je minder groeireactie dan als je vroeg in de winter snoeit.

Er zijn grote verschillen tussen rassen: Sterappel, Zoete Bloemee, Suikerpeer en Brederode reageren bijv. sterk op snoei, in tegenstelling tot bijv. Goudrenet en Giesser Wildeman.

Zoveel mogelijk dun hout weghalen: vooral oud vruchthout en dunnere gesteltakken.

Probeer bij het snoeien er op te letten dat de overtollige energie van de verwijderde tak zo goed mogelijk kan worden opgevangen door de overgebleven tak. Dat kan als je bij een splitsing de dunnere tak weghaalt. Als je op onderstaande foto de dunnere tak weghaalt dan zal er wel reactie optreden, maar niet zo sterk, omdat de dikkere tak redelijk wat overtollige energie kan opvangen (met fruit en nieuwe scheuten). Dit principe werkt tot een maximale verhouding van 40:60 voor dun:dik.

Hoe hou ik een sterappel in bedwang?

In veel hoogstamboomgaarden staan Sterappels. Dat is voor velen een bekende oude appel. Wat velen niet weten is dat een sterappel een zeer sterke groeier is, die daarbij ook zeer gevoelig is voor snoeien! Het resultaat van hoogte proberen te beperken bij een puber sterappelboom zie je hiernaast: geweldig veel en steil reactiehout. Daar heb je dus weer heel veel werk aan om die boom weer rustiger te krijgen.

Afgelopen week heb ik zelf een sterappel gesnoeid in een achtertuin in een nieuwbouwwijk. Eigenlijk is dat dus geen geschikte boom voor zo’n plek: hij is nu 7 meter hoog en 6 meter breed. Ik heb hem expres de afgelopen jaren weinig gesnoeid omdat hij nog sterk in de groei was. Nu begint de boom veel meer vruchthout te krijgen en zal veel fruit gaan dragen. Volgend jaar ga ik proberen de boom iets lager te maken.

Mijn ervaring is dus dat puberbomen (die nog in de groei zijn) beter niet te fors terug gesnoeid moeten worden om ze lager en/of hoger te maken: ze zullen met veel reactiehout terugkomen. Vooral rassen die sterk op snoei reageren, zoals Sterappel, Zoete Bloemee of Dijkmanszoet. Beter lijkt het mij om de puberboom wat uit te laten razen qua groei en hem vruchtbaar te laten worden. Dan kan er wel met beleid gesnoeid worden omdat door het vele vruchthout de boom de energie, die vrijkomt bij het weghalen van de takken, in het fruit kan stoppen. Je krijgt dan relatief weinig reactiehout, dus een mooiere boom en ook nog eens weinig snoeiwerk!

Veilig en makkelijk op de ladder jonge hoogstambomen snoeien

Afgelopen zaterdag heb ik instructie gegeven aan de hoogstambrigade uit Barneveld. Dat gebeurde in een hoogstamboomgaard met jonge bomen van ongeveer 5-6 jaar oud. 2 jaar geleden heb ik dezelfde brigade daar ook instructie gegeven en dit was een mooie gelegenheid om te zien wat voor effect het snoeien van 2 jaar geleden heeft gehad.

Een volledig verslag over wat er komt kijken bij het snoeien van jonge appel- en perenhoogstambomen vindt u op de website van de hoogstambrigade Barneveld: klik hier.

Belangrijk onderdeel bij het snoeien is het laddergebruik. Vaak worden de ladders in een A-stand buiten de kroon gezet. Dat is niet veilig en ook moet je dan de ladder heel vaak verzetten om de hele boom te kunnen snoeien. Veel beter is om de ladder in de A-stand zoveel mogelijk tussen de takken te zetten met 1 deel tegen de stam aan of ernaast (zie rechts op de foto). Als de takken stevig genoeg zijn (min. 3cm dik) dan kan de ladder ook uitgeschoven in de kroon staan (links op de foto). Dan sta je veilig en je kunt veel meer snoeien vanuit 1 ladderzet.

Om de ladder in de kroon te kunnen zetten en om makkelijk te kunnen werken op de ladder is het dus vaak wel nodig om takken weg te zagen. Dat zijn dan meestal zijtakken, en vaak ook goede takken. Het belangrijkste is echter makkelijk en veilig werken!

Verplanten van grotere hoogstambomen goed mogelijk

Regelmatig kom ik in boomgaarden of tuinen waar de fruitbomen veel te dicht op elkaar staan of te dicht bij raster of heg. Vaak is dan de enige oplossing om de moeilijke keuze te maken er bomen tussen uit te zagen. Dat is wel het beste om te doen, want anders krijg je steeds lelijkere bomen. En daar moet dan veel aan snoeien om ze maar niet teveel in elkaar te laten komen.
Soms is er echter ook elders plek voor de te verwijderen bomen en is verplanten een mogelijkheid. Dat kan met behulp van een speciale boomverplantmachine, van loonwerker de Vree uit Dodewaard. Hieronder is hij bezig op een boerenerf, waar 8 hoogstamfruitbomen van ca. 30 jaar oud verplaatst worden vanuit de tuin naar de hoogstamboomgaard.


Een hoogstamappel van 30 jaar en met een stamdikte van 25 cm en een kroon van 4 x 4 m wordt uit de grond gelepeld met een soort ijslepel van 1,90m doorsnee.

In 1,5 uur tijd waren 8 bomen verplant naar de hoogstamboomgaard 100m verderop. Bij verplanten op hetzelfde perceel was er ca. 1 uur nodig geweest. Deze klus kostte incl. 1 uur reistijd ongeveer 330 euro. Geen gering bedrag, maar voor 8 bomen is dat feitelijk heel weinig geld. Vooral als je het vergelijkt met nieuwe aanplant en de tijd die het kost voordat de boom dezelfde grootte heeft als de oude bomen.